Orzysz Wojskowa Stolica Polski

Jesteś tutaj: Strona główna Wojskowa Historia Orzysza
Wojskowa Historia Orzysza
- A +
Od 1753 roku Orzysz i jego okolica było miejscem czasowego stacjonowania wojsk. W roku 1890 w pobliżu miasta na terenach zakupionych od pobliskich wsi Wierzbiny i Szwejkówko oraz lasów Grądowskich i Drygalskich założono poligon wojskowy. W 1895 roku, kiedy zaczęto budować baraki koszarowe Orzysz uzyskał status miasta garnizonowego. Utworzone koszary stanowiły „miasto w mieście” z siecią wodociągową, oświetleniem, kasynem wojskowym, nawet własnymi nazwami ulic.

To odrębne miasteczko stanowiło atrakcję na tyle dużą, że umożliwiono jego zwiedzanie cywilom po wcześniejszym wykupieniu biletu wstępu. Stosunkowo późno miasto uzyskało połączenia kolejowe. Pierwsze - w 1905 roku z  Johannesburg (Pisz), rok później - z Lötzen (Giżycko) i w 1915 roku połączenie Sensburg-Lyck (Mrągowo - Ełk). Wraz z otwarciem linii kolejowej, wzrosło znaczenie i ranga wojskowej strefy treningowej. Wreszcie stał się możliwy transport ciężkiego sprzętu i broni. Ponadto więcej jednostek z odleglejszych terenów takich jak np. z  Königsberg (Królewca) mogło odbywać ćwiczenia na poligonie. Przełom XIX i XX wieku to czas rozkwitu miasta. Dzięki uruchomieniu połączeń kolejowych, intensywniejszemu przemieszczaniu się wojsk, koszary zostały rozbudowane a poligon powiększony, a to zdeterminowało dalszy, intensywny rozwój miasta. Został on „na chwilę” zahamowany w wyniku wybuchu I wojny światowej i toczących się w Arys i jego okolicy walk, po których odnajdujemy ślady w postaci cmentarzy i mogił wojennych.

Na widokówkach z okresu międzywojennego spotykamy nazwę Arys-Süd- przed II wojną światową, w latach 1934-37 poligon powiększony został o tereny kilku wysiedlonych wsi: Schweikowen (Szwejkowo), Osczywilken (Oszczewilki), w Wiersbinnen (Wierzbinach) rozbudowano obóz barakowy (niem. baracken lager). W Bemowie Piskim (niem. Schlaga) utworzono koszary letnie nazwane właśnie Arys Południe. Jak możemy się domyślić koszary całoroczne znajdujące się w Orzyszu nazywano Arys Północ (niem. Arys-Nord).

11 lipca 1920r. na Warmii, Mazurach i Powiślu został przeprowadzony plebiscyt, w wyniku którego większość tych ziem została przyłączona do Prus Wschodnich. W tym roku także, począwszy od 30 lipca w obozie utworzonym na terenie poligonu Niemcy internowali około dwóch tysięcy Polaków, wśród nich 1600 żołnierzy i policjantów, którzy wycofując się spod Warszawy przekroczyli granicę Prus. W obozie internowanych było również około 45 000 Rosjan.

W okresie II wojny światowej poligon Arys był także terenem doświadczalnym dla nowych typów broni. 20 października 1943 na terenie poligonu „gościł” Hitler, któremu  zaprezentowano prototyp Sturmpanzer VI. Na obszarze poligonu zbudowano także system bunkrów do obserwacji działań na poligonie, z których trzy (Emil, Dora, Karl- każdemu z bunkrów nadano imię) istnieją do dnia dzisiejszego. Teren ten to także „miejsce pracy” działającego jeszcze w latach 70 tarczociągu - ogromnego urządzenia, które mogło jednocześnie przyciągać 12 tarcz.

Orzysz (niem. Arys) nie był popularny wśród żołnierzy z powodu jego lokalizacji- w tzw. „kącie” imperium. Na wielu pocztówkach odnajdujemy motyw niegościnności tego miejsca, gdzie wilki i lisy mówią „dobranoc”.

Niemiecka historia garnizonu kończy się wraz z ustaniem zawieruchy wojennej. Po 1945  w Orzyszu stacjonowały najpierw Siły Zbrojne Polskiej Republiki Ludowej, a następnie Siły Zbrojne Rzeczpospolitej Polskiej.

Militarny orzysz
Urząd Miejski w Orzyszu
12-250 Orzysz, ul. Rynek 3
phone 87 424 10 40, 87 424 10 60
87 424 10 50